Gia Lai – Kon Tum - Lịch sử và Văn hóa

Gia Lai – Kon Tum là một tỉnh cũ thuộc vùng Tây Nguyên, Việt Nam.

700px Gia Lai Kon Tum Tỉnh Gia Lai – Kon Tum trên bản đồ hành chính Việt Nam năm 1976

Địa lý

Tỉnh Gia Lai – Kon Tum nằm ở phía bắc của vùng Tây Nguyên. Trước khi giải thể, có vị trí địa lý:

Phía bắc giáp Quảng Nam – Đà Nẵng
Phía nam giáp Đắk Lắk
Phía đông giáp Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên
Phía tây giáp Lào và Campuchia.

Diện tích, dân số

Diện tích (1991): 25.000km²
Dân số (1991): 884.365 người

Lịch sử

Tỉnh Gia Lai – Kon Tum được hình thành từ ngày 20 tháng 9 năm 1975, theo Nghị quyết của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở hợp nhất hai Gia Lai và Kon Tum. Đến ngày 29 tháng 10 năm 1975, Ủy ban nhân dân cách mạng Khu Trung Trung bộ ra Quyết định sáp nhập hai Kon Tum và Gia Lai thành Gia Lai – Kon Tum với lị đặt tại thị xã Pleiku. Đến ngày 12 tháng 8 năm 1991, theo Nghị quyết kỳ họp thứ 9 của Quốc hội Việt Nam khoá VIII, Gia Lai – Kon Tum được tách thành hai : Gia Lai và Kon Tum.

Khi hợp nhất, Gia Lai – Kon Tum bao gồm 2 thị xã: Pleiku ( lị), thị xã Kon Tum và 8 huyện: An Khê, Ayun Pa, Chư Păh, Chư Prông, Đăk Glei, Đăk Tô, Kon Plông, Mang Yang.

Trong thời gian tồn tại từ năm 1975-1991, Gia Lai – Kom Tum đã có những thay đổi về phân cấp hành chính như:

Ngày 10 tháng 10 năm 1978, chia huyện Đak Tô thành 2 huyện: Đak Tô và Sa Thầy
Ngày 23 tháng 4 năm 1979, chia huyện A Yun Pa thành 2 huyện: Ayun Pa và Krông Pa
Ngày 17 tháng 8 năm 1981, thành lập huyện Chư Sê
Ngày 28 tháng 12 năm 1984, chia huyện An Khê thành 2 huyện: An Khê và Kbang
Ngày 30 tháng 5 năm 1988, chia huyện An Khê thành 2 huyện: An Khê và Kông Chro.

Trước đó, vào ngày 15 tháng 4 năm 1950, Thủ tướng Chính phủ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra Nghị định sáp nhập hai Kon Tum và Gia Lai thành một đơn vị kháng chiến hành chính lấy tên là liên Gia Lai – Kon Tum (gọi tắt là Gia – Kon). Khi mới thành lập, Gia-Kon của VNDCCH được chia địa bàn quản lý thành 7 huyện (tương đương 7 khu), đặt dưới quyền điều hành trực tiếp của Uỷ ban Kháng chiến Hành chính liên .

Đến năm 1951, Gia-Kon của VNDCCH đã thành lập 3 phân khu đặc biệt gồm:

Phân khu Chư Ty thuộc huyện Đăk Bớt (Gia Lai)
Chia vùng phía Tây của huyện Đăk Glei (Kon Tum) thành Phân khu riêng Tây Đăk Glei
Chia vùng phía Tây của huyện Plei Kon (Gia Lai) thành Phân khu Tây Plei Kon.

Các địa bàn còn lại được chia thành 5 huyện: Đăk Glei, Kon Plông, Đăk Bớt, An Khê, Plei Kon.

Đến tháng 8 năm 1954, Gia-Kon của VNDCCH chính thức chia tách lại thành hai Kon Tum và Gia Lai.

Trong Chiến tranh Việt Nam-Campuchia, hai Sư đoàn 307, 309 và Lữ đoàn đặc công 198 của Quân khu 5 thuộc Quân đội Nhân dân Việt Nam đã tiến từ Pleiku theo Quốc lộ 19 về hướng Tây để giao chiến với quân Khmer Đỏ ở Đông Bắc Campuchia.

Đầu năm 1991, Gia Lai – Kon Tum có 15 đơn vị hành chính bao gồm: Thị xã Pleiku ( lị), thị xã Kon Tum và 13 huyện: An Khê, Ayun Pa, Chư Păh, Chư Prông, Chư Sê, Đăk Glei, Đăk Tô, Kbang, Kon Plông, Kông Chro, Krông Pa, Mang Yang, Sa Thầy.

Ngày 12 tháng 8 năm 1991, kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa VIII ra nghị quyết chia Gia Lai – Kon Tum để tái lập Gia Lai và Kon Tum:

Tỉnh Gia Lai gồm thị xã Pleiku và 9 huyện: An Khê, Ayun Pa, Chư Păh, Chư Prông, Chư Sê, Kbang, Kông Chro, Krông Pa, Mang Yang.
Tỉnh Kon Tum gồm thị xã Kon Tum và 4 huyện: Đăk Glei, Đăk Tô, Kon Plông, Sa Thầy.