Hai chuyện nhỏ về Trần Nhật Hiệu

Chuyện thứ nhất là chuyện đáng chê trách, xảy ra vào tháng Chạp năm Đinh Tỵ (1257), lúc triều đình nhà Trần đang thực hiện kế sách của Lê Tần, tạm thời lui quân để bảo toàn lực lượng, chờ cơ hội để đánh trận quyết định với quân Mông Cổ xâm lăng. Chuyện này được sách Đại Việt sử ký toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 22b) chép tóm lược như sau:

“Vua ngự thuyền nhỏ đến thuyền thái uý Trần Nhật Hiệu hỏi kế sách chống giặc, Nhật Hiệu đang dựa mạn thuyền, cứ ngồi chứ không đứng dậy nổi, chỉ lấy ngón tay chấm nước, viết hai chữ “nhập Tống” (nghĩa là chạy vào đất Tống, tức Trung Quốc – ND) lên mạn thuyền. Vua hỏi quân Tinh Cương ở đâu? (Tinh Cương là quân do Nhật Hiệu chỉ huy). Nhật Hiệu trả lời là không gọi chúng đến được”.

Chuyện thứ hai là chuyện đáng khen, xảy ra vào năm Giáp Tý (1264), nghĩa là xảy ra bảy năm sau chuyện thứ nhất. Chuyện này cũng được Đại Việt sử ký toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 29b) chép như sau:

“Tháng 3, lấy Khâm Thiên đại vương Nhật Hiệu làm tướng quốc thái uý, nắm chung việc nước. Bấy giờ vua cho Nhật Hiệu làm thái sư, nhưng Nhật Hiệu cố ý chối từ, không nhận vì xấu hổ về việc viết chữ lên mạn thuyền. Vua tuy cho ông không nhận chức thái sư nhưng lại ban thêm cho hai chữ tướng quốc, thành tướng quốc thái uý”.

Lời bàn:

Làm tướng ra trận, chưa đánh nhau đã hoảng sợ bỏ chạy, không còn biết quân lính của mình ở đâu nữa, sử phải ghi để răn đời là phải lắm. Nhà vua và triều đình khoan dung, nhưng Trần Nhật Hiệu không thể tự tha cho mình, việc ngỡ như bình thường ấy kể cũng thật đáng kính, bởi ở đời đã mấy ai làm được như ông. Than ôi! ước gì tất cả những bậc được thăng quan tiến chức sau Trần Nhật Hiệu đều nghiêm khắc tự xét đoán cả về đức hạnh lẫn năng lực của mình. 

(Theo Việt sử giai thoại của Nguyễn Khắc Thuần – NXB Giái dục)