Lô tô

700px G%C3%A1nh L%C3%B4 t%C3%B4 t%E1%BA%A1i Vi%E1%BB%87t Nam Một gánh hát Lô tô tại Việt Nam.

Tại Việt Nam, lô tô là một trò chơi may rủi trong đó mỗi người chơi phải chờ được kêu những con số sao cho khớp với con số trên tấm vé của mình. Người quản trò lô tô sẽ bốc ngẫu nhiên các con số trong lồng cầu hoặc túi nhựa, sau đó sẽ hát một bài hát sao cho từ cuối cùng của bài hát đồng âm với con số được kêu. Đây cũng được xem là một dạng đánh bạc, đồng thời cũng là loại hình giải trí văn hóa dân gian, nở rộ và phát triển cực thịnh ở Tây Nam Bộ Việt Nam trong thập niên 1980 của thế kỷ XX có nguồn gốc từ trò bingo.

Lịch sử

Lô tô có nguồn gốc từ trò bingo của Ý xuất hiện vào thế kỷ 16 và du nhập vào Việt Nam, sau đó nó đã trở thành một loại hình nghệ thuật giải trí độc đáo của người dân khu vực Tây Nam Bộ. Loại hình giải trí văn hóa dân gian này đã bắt đầu nở rộ và phát triển cực thịnh ở Việt Nam trong khoảng thập niên 1980 của thế kỷ 20.

Hiện nay, lô tô đã gần như trở thành nét văn hóa dân gian của người dân Nam Bộ vào mỗi dịp Tết Nguyên Đán. Hình thức này, cũng đã được xuất hiện dưới dạng các gánh hát lô tô, một sân khấu biểu diễn của những người thuộc cộng đồng LGBT.

Hiện nay, ở thành phố Hồ Chí Minh có đoàn lô tô Hương Nam và Sài Gòn Tân thời, với sự sáng tạo trong trình diễn và thay mới cách nhìn về nghệ thuật giải trí lô tô bình dân.

Cách chơi

700px HouseyHouseyCardsTransparent Một tờ chơi lô tô (Bingo) điển hình với sự đánh dấu những con số đã được gọi ra. Khi số trong một hàng được gọi ra hết là thắng

Lô tô còn thường gắn liền với những điệu lý, câu hò, bài vè… vào những dịp lễ hội hay Tết Nguyên Đán. Người quản trò sẽ bốc ngẫu nhiên một con số trong lồng cầu hoặc túi nhựa (thông thường sẽ có khoảng 60 hoặc 90 số), sau đó thông thường họ sẽ hát một bài hát để gọi tên con số đó và từ cuối cùng của bài hát đó sẽ là từ đồng âm với con số vừa bốc.

700px Bingo game for kids %2814488424759%29 Chơi lô tô bình dân ở Hội An

Ví dụ trong cách kêu con số 5:

Con mấy gì đây, con mấy gì đây, cờ ra con mấy…

Tóc mai sợi ngắn, sợi dài

Lấy nhau chẳng đặng thương hoài ngàn năm

Con số năm (5), con số năm (5).

Người chiến thắng sẽ là người đánh dấu đủ các số hàng ngang trên cùng một tấm vé được quản trò kêu.

Gánh lô tô

Gánh lô tô hay đoàn lô tô được hiểu là một loại hình kết hợp giữa văn nghệ tạp kỹ, giải trí và trò chơi trúng thưởng, chủ yếu do các người chuyển giới từ nam sang nữ hoặc nam cải trang thành nữ vận hành và biểu diễn. Một số gánh lô tô nhỏ ở thôn quê, còn tận dụng bên dưới sân khấu để làm chỗ ở và nơi sinh hoạt của cả đoàn. Không chỉ ở Việt Nam, một số gánh lô tô còn biểu diễn ở nhiều quốc gia khác như Pháp, Đức, Thụy Điển, Thụy Sĩ,…

Đón nhận

Pháp luật

Hiện tại, ở Việt Nam, các hình thức gánh hát lô tô khi biểu diễn đều phải xin phép chính quyền địa phương. Ngoài ra, vào dịp Tết, người dân vẫn có quyền chơi lô tô tại nhà nhưng không mang hình thức ăn thua bằng tiền.

Đánh giá

Tạp chí Tinh hoa Đất Việt đã nhắc đến Lô tô trong một bài báo và gọi Lô tô là “một loại hình chứa đựng nhiều giá trị văn hóa nghệ thuật đang đứng trước nguy cơ bị mai một”. Không chỉ vậy, tạp chí còn ca ngợi lô tô đã góp phần gìn giữ văn hóa ca dao, tục ngữ, bài vè, các ca khúc dân gian, thiếu nhi theo cách tinh tế. Nhiều tờ báo địa phương như báo Cần Thơ, báo An Giang cũng đã nhắc đến cụm từ “lô tô” khi nhắc về các chương trình giải trí dịp Tết Nguyên Đán. Tờ báo Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh đã nhắc đến đoàn lô tô Sài Gòn Tân Thời khi gọi tên các địa điểm nên đến vào dịp 2 tháng 9 năm 2022.

Trong bài viết Where to Stay, and Where to Eat Noodle Soup, in Ho Chi Minh City, thuộc chuyên mục Style Magazine, The New York Times đã chọn loại hình lô tô vào danh sách các hoạt động giải trí thú vị ở Thành phố Hồ Chí Minh và đánh giá đoàn lô tô Sài Gòn Tân Thời đã góp phần thể hiện bản sắc sôi động, trẻ trung và sành điệu của người dân nơi đây. Theo một khảo sát được thực hiện bởi Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh trên 300 người dân Việt Nam thì đã có đến 99% người biết đến lô tô. Ngoài ra, cũng đã có hơn 50% người tham gia khảo sát công nhận lô tô là một “loại hình giải trí” hay “nghệ thuật dân gian” hơn là “cờ bạc-kinh doanh-xổ số”.

Văn hóa đại chúng

Vào năm 2017, lần đầu tiên trò chơi lô tô được đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh đưa lên màn ảnh qua bộ phim Lô tô, lấy cảm hứng từ phim tài liệu Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng của đạo diễn Phạm Thị Thắm. Bối cảnh chính là gánh lô tô Phù Hoa, thông qua một số nhân vật bộ phim không chỉ cho khán giả nhìn nhận về những hình ảnh cuộc sống giản dị gắn liền với cuộc sống của người dân miền Nam, đặc biệt các tỉnh miền Tây… Bộ phim cũng đã kể về cuộc sống của những người trong cộng đồng LGBT. Chương trình truyền hình đầu tiên về lô tô phát sóng vào năm 2019 trên đài Truyền hình Vĩnh Long.

Ca khúc “Bậu ơi đừng khóc”, một ca khúc viết về số phận những người hát lô tô và được trình bày lần đầu tiên bởi Lộ Lộ, trưởng đoàn lô tô Sài Gòn Tân Thời và sau đó là ca sĩ Phi Nhung. Bài hát còn đoạt giải Mai Vàng 2021 cho hạng mục “Ca khúc của năm”.

Vào ngày 24 tháng 10 năm 2022, tại trường Đại học Lạc Hồng cũng đã tổ chức kêu lô tô trong khuôn viên nhà trường. Không chỉ vậy, các hình ảnh sinh viên kêu lô tô cũng phổ biến trên các mạng xã hội.