Thập Bì nói chuyện với Huệ Vương

Vua Huệ Vương nước Nguỵ hỏi Thập Bì rằng:

– Ngươi nghe người ta cho quả nhân là thế nào?

Thập Bì thưa:

– Thần nghe người ta cho nhà vua là nhân từ và hay gia ơn lắm.

Vua vui mừng hớn hở nói rằng: “Như thế thì cái công đức của quả nhân được đến thế nào?”.

Thập Bì nói: “Cái công đức ấy rồi đến mất nước”.

Vua ngạc nhiên hỏi: “Nhân từ và hay gia ơn là làm việc thiện mà làm việc thiện đến nỗi mất nước là nghĩa thế nào”.

Thập Bì thưa: “Vua mà nhân từ, thì không nỡ trừng phạt; vua hay gia ơn thì chỉ thích ban thưởng. Tính đã bất nhẫn thì kẻ có tội cũng không trị; tính hay ban ơn thì kẻ vô công cũng được thưởng thì mất nước cũng không có gì là lạ”.

Hàn Phi Tử

Lời bàn: Nhân đức vốn là hay, tuy vậy cũng có cái nhân đức của kẻ trượng phu, cái nhân đức của người đàn bà. Ông vua cầm quyền một nước mà nhân đức như đàn bà, thương kẻ có tội, thưởng kẻ vô công, thì giữ sao cho trong nước trị an được. Phàm các đức tính mà tăng lên quá độ, là hoá ra dở cả. Cho nên cứ cầm cân giữ mực thăng bằng phải chăng có lý lại có tình, có ân lại có uy thế mới là đạo trung dung được.

(Theo “Cổ học tinh hoa” của Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân – NXB Trẻ)