Chức tước của Phạm Ứng Mộng và Trần Lai

Vua Trần Thái Tông thì ban chức cho Phạm Ứng Mộng vào năm 1254. Sách Đại Việt sử ký toàn thư (bản kỉ, quyển 5, tờ 20a) có đoạn: “Trước đó, vua nằm mơ thấy mình đi chơi, gặp thần nhân rồi được thần nhân chỉ cho một người rồi bảo người này có thể làm chức hành khiển. Tỉnh dậy, vua chẳng biết đấy là người nào. Một hôm tan chầu, vua ngự ra ngoài thành, thấy người con trai ngồi học ở cửa nam thành, hình dáng giống hệt người trong mộng. Vua gọi đến hỏi, người đó ứng đối chẳng khác gì những lời trong mộng. Vua muốn trao cho chức hành khiển nhưng thấy khó, mới cho 400 quan tiền bảo tự hoạn, ban tên Ứng Mộng. Sau này thăng dần đến chức hành khiển”. 

Vua Trần Nhân Tông thì ban chức cho Trần Lai vào năm 1285. Cũng sách nói trên tờ (44b) chép rằng: “Lúc đó vua ngự thuyền nhẹ ra Hải Đông, chiều rồi mà vẫn chưa ăn cơm sáng. Có người lính tên là Trần Lai dâng cơm gạo xấu, vua khen là trung, ban cho chức Thượng phẩm kiêm chức Tiểu tư xã của xã Hữu Triều Môn ở Bạch Đằng”. 

Lời bàn:

Đành cũng có ứng đối để xét thực hư, nhưng xem ra, cái chức hành khiển của Phạm Ứng Mộng vốn đã được Trần Thái Tông định sẵn trong mơ rồi. Hoá ra trường hợp của Phạm Ứng Mộng quả đúng là “may hơn khôn” vậy. 

Trần Lai thực tâm, nghĩ vua cũng như bao người khác, đói là phải ăn cái đã. Nhân Tông cảm cái nghĩa “một miếng khi đói bằng một gói khi no” nên mới ban chức tước hậu cho Trần Lai. Vả chăng, lúc ấy đang khi trận mạc, vua cũng muốn nêu cao lòng trung thành của binh sĩ. Thế là trong chỗ không ngờ, nhờ hảo tâm dâng bát cơm gạo xấu mà Trần Lai được vinh hiển. 

Cái đức của Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông thì thật lớn, nhưng lẽ đâu, chỉ vì một giấc mộng, một bát cơm gạo xấu mà đem chức tước hậu hĩ mà ban cho người. Mầm hại trong xã tắc đã có ngay trong cái tốt không phải chỗ của Trần Thái Tông và Trần Nhân Tông rồi đó vậy!

(Theo “Việt sử giai thoại” của Nguyễn Khắc Thuần – NXB Giáo Dục)